Εκκλησιές, το ανοιχτό Μουσείο του Βυζ.Μυστρά

Περνάς τη μεγάλη Πύλη, ανεβαίνεις τα πέτρινα σκαλιά και στο πρώτο διαβατικό αισθάνεσαι ότι μπαίνεις σε ένα άλλο κόσμο, της μεσαιωνικής Καστροπολιτείας, του Μυστρά. Είναι η πολιτεία των "μυστών" αυτών που λάτρευαν ανέκαθεν το Φώς, είτε στην πνευματική του μορφή, το φώς του Κόσμου, το Χριστό δηλαδή, είτε, παλαιότατα, οι ειδωλολάτρες Μιλιγγοί, το φως του ήλιου ή τη φωτιά.

Το μικρό "άγιο όρος", ο λόφος του Μυστρά κατάσπαρτος εκκλησιές, καλοδιατηρημένες και αναστηλωμένες χάρις στις προσπάθειες πολλών και ιδίως του αρχιτέκτονα και αρχαιολόγουΑ.Ορλάνδου αρχικά, μένει κενό πνευματικά.
Υπάρχει κτίσμα, ίσως και γραφειοκρατικό "πείσμα", αλλά δεν υπάρχει πνεύμα. Οπωσδήποτε δεν εννοούμε τις διάφορες συναυλίες που ευκαίρως ακαίρως και με την ευκαιρία πανσελήνου το καλοκαίρι δίνονται..Εννοούμε ότι είναι αδιανόητο να υπάρχουν τόσες εκκλησιές, ανακαινισμένες, καλοδιατηρημένες και να μην λειτουργούνται..
Θυμάμαι, όταν στο μουσείο Getty γίνονταν τα εγκαίνια έκθεσης βυζαντινής εικόνας από το όρος Σινά, παρουσιαζόταν ταυτόχρονα σε ζωντανή λόγω της διαφορά ώρας, η Λειτουργία από το μοναστήρι της αγ.Αικατερίνης στο Σινά, επειδή όπως γράφεται στον Εconomist, τότε μόνο θα μπορούσαν οι επισκέπτες να κατανοήσουν απόλυτα τη σημασία της ύπαρξης των εικόνων και των άλλων εκθεμάτων, ως μέρους της λειτουργικής Ορθόδοξης ζωής και ιεροπραξίας.
Στο περιοδικό ΛΑΚΩΝΙΚΑ-τεύχος.., αυτό επισημαίνεται σε άρθρο της κ.Αικ.Γορανίτου, με την ευκαιρία της λειτουργίας στο Βροντόχι στις αρχές του Σεπτέμβρη.
Ποιές είναι όμως, οι ανακαινισμένες και πρόσφορες για τη θεία Λατρεία εκκλησιές του Μυστρά;

Ο Άι-Δημήτρης, η μητρόπολη του παλιού Μυστρά, είναι η πρώτη εκκλησία ανεβαίνοντας δεξιά, και εκεί φιλοξενείται το Μουσείο του Μυστρά με αξιόλογα εκθέματα.
Eδώ γίνεται κάθε χρόνο στις 29 Μαΐου 1453 Λειτουργία και μνημόσυνο για τον τελευταίο Αυτοκράτορα και τους πεσόντες στην άλωση, καθώς και εκείνους που την ίδια ημερομηνία του 1460 σκοτώθηκαν στην άλωση και του Μυστρά..
Επίσης εδώ γίνεται και Λειτουργία την περίοδο του Πάσχα και ανήμερα της εορτής του Αγίου, στις 26 Οκτωβρίου.

Η Παντάνασσα με το ιδιότυπο καθεστώς λειτουργίας, είναι το μόνο μοναστήρι με μικρή αδελφότητα εν ζωή και υπάγεται στον εκκλησιαστικό τύπο Παλαιού ημερολογίου.Eίναι το τελευταίο χρονολογικά κτίσμα (1428) του δεσποτάτου και η εκκλησία με την πιο πολύπλοκη εμφάνιση στον Μυστρά. Ο Ακάθιστος Ύμνος και η Λειτουργία της Δευτέρας του Πάσχα την κάνουν να ζεί..

Σε μικρή απόσταση η Περίβλεπτος, η μεγάλη αγάπη του Φ.Κόντογλου και του Τσαρούχη. Σταυροειδής δικιόνιος ναός με τρούλο. Διαθέτει τρία παρεκκλήσια, νάρθηκα στη νότια πλευρά λόγω της διαμόρφωσης του εδάφους, τράπεζα με τη μορφή πύργου και χαρακτηρίζεται για την αρμονία των γραμμών, το πλινθοπερίκλειστο σύστημα, την επιμελημένη τοιχοδομία, τις οδοντωτές ταινίες και γενικά, για την κομψή εμφάνιση. Το σημαντικότερο όμως στοιχείο του ναού είναι οι τοιχογραφίες που ανήκουν στην παλαιολόγεια περίοδο και διακρίνονται για τη λεπτότητα του σχεδίου, την αντίθεση των χρωμάτων και αποπνέουν βαθύτατο ιδεαλισμό και όχι τυχαία θρησκευτικότητα που συνοδεύει το πνευματικό μεγαλείο. Το πρόγραμμα χωρίζεται σε κύκλους, τον ευχαριστιακό, τον ευαγγελικό και τον αφηγηματικό, αλλά και την απεικόνιση σε σκηνές της παιδικής ηλικίας της Θεοτόκου, με πηγή τα απόκρυφα ευαγγέλια. Η ζωγραφική της Περιβλέπτου θεωρείται προδρομική τέχνη, αφού απ’ αυτήν άντλησε και εμπνεύστηκε τα θ’εματά της η Κρητική Σχολή!

Επόμενο, το Βροντόχι!

Μοναστηριακό συγκρότημα που περιλαμβάνει δύο από τις σημαντικότερες εκκλησίες του Μυστρά, τους Αγίους Θεοδώρους και την Παναγία Οδηγήτρια ή Αφεντικό.

Το «Βροντόχιον» περιτριγυρισμένο με ιδιαίτερο τείχος ήταν το πλουσιότερο μοναστήρι του Μυστρά, είχε μεγάλη βιβλιοθήκη και υπήρξε κέντρο ζωηρής πνευματικής κινήσεως. Προικισμένο με αυτοκρατορικές δωρεές και με πολλά προνόμια από τους Δεσπότες που εκεί θάβονταν, είχε διοικητική ανεξαρτησία υπαγόμενο μόνο στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Ίσως εδώ και στη σχολή του Πλήθωνα ως μαθητής, τριγύριζε ο άγιος Ραφαήλ, κατά κόσμον Γεώργ.Λάσκαρης/Λασκαρίδης, (υπάρχει και το αρχοντικό Λάσκαρη ίσως συγγενών του), που ήρθε από τη Ιθάκη, σπούδασε και έγινε υπασπιστής των Παλαιολόγων και εμπειροπόλεμος αξιωματικός.

Η ίδρυση του ναού Άγιοι Θεόδωροι, αρχίζει με τον ηγούμενο Δανιήλ 1290 περίπου και τελειώνει με τον Παχώμιο 6 χρόνια αργότερα. Έτσι οι Άγιοι Θεόδωροι είναι, μαζί με τον Άγιο Δημήτριο από τις παλαιότερες εκκλησίες του Μυστρά. Ο τύπος της εκκλησίας είναι οκταγωνικός με τη διαφορά ότι τα δυτικά στηρίγματα του πελώριου τρούλου τα έχουν αντικαταστήσει εδώ δύο κίονες. Τα τέσσερα παρεκκλήσια στις γωνίες του κτιρίου χρησίμευαν ως τάφοι για τα μέλη της οικογένειας των Δεσποτών


Το Αφεντικό, η Παναγία η οδηγήτρια, ιδρύθηκε το 1310 από τον αρχιμανδρίτη Παχώμιο. Ο ναός σωζόταν ακέραιος ως το 1863 οπότε αφήρεσαν τους κίονες για να τους μεταφέρουν στην μητρόπολη. Έτσι κατέρρευσαν οι 4 κεραίες της στέγης ο τρούλος και τα σφαιρικά τρίγωνα στη βάση του τυμπάνου και του τρούλου. Η αποκατάσταση του μνημείου στην αρχική του μορφή άρχισε το 1934. Λειτουργείται κανονικά από τον Μητροπολίτη Σπάρτης τη δεύτερη Κυριακή του Σεπτεμβρίου.


Αλειτούργητη όμως παραμένει η Αγία Σοφία..Χτίστηκε το 1350 από τον Μανουήλ Καντακουζηνό πρώτο δεσπότη του Μυστρά και βρίσκεται στην περιοχή των παλατιών. Είναι ναός σταυροειδής μετά τρούλου δικιονίου τύπου με νάρθηκα, παρεκκλήσια, στοά στη βορινή πλευρά, τριώροφο καμπαναριό στη βορειοδυτική γωνία, τράπεζα κ.ά και υπήρξε το καθολικό της μονής του Ζωοδότου. Εδώ κατά την παράδοση έχουν ταφει η Θεοδώρα Τόκκου, σύζυγος του Κων. Παλαιολόγου 1429 και η Κλεώπα Μαλατέστα, σύζυγος του δεσπότη Θεοδ. Παλαιολόγου 1433.

Τέλος η Ευαγγελίστρια! Η εκκλησία αυτή βρίσκεται λίγα μέτρα μακρύτερα από την Μητρόπολη στον χώρο του νεκροταφείου του Μυστρά, ανήκει στον τύπο του δικιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού δηλαδή ο τρούλος στηρίζεται στους δύο πεσσούς-παραστάδες του ιερού και σε δύο κίονες που βρίσκονται απέναντι τους. Η ίδρυσή της χρονολογείται προς το τέλος του 14ου αιώνα.

Ενισχύεται ο προβληματισμός μας όπως φαίνεται και στο προηγούμενο ποστ για τη δημιουργία συλλόγου ίσως, φίλων του Βυζαντινού Μυστρά. Λάκωνες και φίλοι απλά της περιοχής, σας καλούμε να σκεφθείτε πάνω σε αυτό και να ενώσετε τη φωνή σας να γίνει αυτή η καθοριστική αλλαγή στον τρόπο χρήσης του χώρου του βυζαντινού Μυστρά.
Μέχρι το 60-70, οι εκκλησιές ήταν εντεταγμένες στη λειτουργική ζωή των κατοίκων και των επισκεπτών του χώρου. Μέχρι γάμοι γίνονταν και η παραδοσιακή πομπή της σειριάς της νύφης πρόσθετε και δεν καταργούσε τη σοβαρότητα του χώρου. Απόδειξη εδώ ο γάμος του αείμνηστου καθηγητή Λιαντίνη, με την καθηγήτρια κ.Γεωργοπούλου.
Το Πάσχα πλησιάζει, οι ακολουθίες των σεπτών παθών κάλλιστα μπορούν να προγραμματιστούν εκεί και να ξαναζήσουν χαλάσματα και κτίσματα, αλλά και οι ψυχές όλων μας να καινωθούν.